พระพิมพ์ดินเผานาดูนที่ขุดพบเมื่อปี พ.ศ.2522 นั้น เป็นพระพิมพ์ดินเผาฝีมือช่างประจำราชสำนัก โดยในกอมระตาญง์พร้อมด้วยสหายได้ร่วมกันสร้างไว้เพื่อเป็นพุทธบูชาสืบต่อพระพุทธศาสนา พระพิมพ์ดินเผานาดูนมีพุทธศิลป์ลวดลายลีลาอ่อนช้อยสวยงาม และเป็นศิลปะสมัยทวารวดีมีอายุอยู่ในราวพุทธศตวรรษที่ 13-16 หรือประมาณ 1,300 ปี เนื้อพระพิมพ์แข็งแกร่งมากใช้เลื่อยตัดเหล็กตัด 2-3 ปิ้นจึงจะขาด พระพิมพ์บางองค์กลายเป็นเนื้อหิน สีเนื้อพระพิมพ์ 5 สี คือ สีหิน (สีน้ำตาลแก่) สีเหลืองอ่อนหรือสีเหลืองมันปู สีชมพู (มีน้อยมาก) สีแดงหินทราย สีขาวนวล (สีเทาอ่อน) ในพระพิมพ์เกือบทุกพิมพ์จะมีรูปสถูปจำลองปรากฏอยู่เสมอ และเป็นพระพิมพ์เล่าเรื่องพุทธประวัติที่มีความหมายอยู่ในตัว รูปลักษณะของพระพิมพ์เป็นแผ่นดินเผาซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น 6 รูปลักษณะ คือ
- สามเหลี่ยมรูปใบไม้ หรือรูปหอย เช่น พระแผง 47 องค์ พระนั่งขัดสมาธิในซุ้มใบไม้ มีฐานตั้ง
- สามเหลี่ยมหน้าจั่ว เช่น พระแผง 15 องค์ พระแผง 32 องค์ เป็นต้น
- สี่เหลี่ยมผืนผ้า เช่น พระพิมพ์ปางเสด็จดาวดึงส์ ปางประทับยืนแสดงธรรมปางประทับนั่งแสดงธรรม ฯลฯ
- สี่เหลี่ยมจตุรัส เช่น พระพิมพ์ 4 องค์ พระแผง 32 องค์ ฯลฯ
- ฐานเหลี่ยมยอดโค้ง เช่น พระพิมพ์นั่งขัดสมาธิบนบัลลังก์ซุ้มโพธิ์ฐานสูง พระพิมพ์นั่งขัดสมาธิบนบัลลังก์ฐานเตี้ย พระนั่งขัดสมาธิบนดอกบัวซุ้มโพธิ์ ฯลฯ
- แบบลอยตัวองค์เดียว เช่น พระปางนาคปรก พระปางลีลา ฯลฯ
นอกจากจะแบ่งรูปลักษณะได้แล้วยังสามารถแบ่งออกเป็นปางต่างๆ ได้ 8 ปาง คือ
- ปางทรงแสดงธรรม จะมีอยู่ 2 ลักษณะ คือ ลักษณะประทับนั่งห้อยพระบาททรงแสดงธรรม และลักษณะประทับยืนทรงแสดงธรรม
- ปางยมกปาฏิหาริย์ จะมีอยู่ 2 แบบพิมพ์ คือ แบบพิมพ์นูนสูง และแบบพิมพ์นูนต่ำ ทั้ง 2 แบบพิมพ์จะมีลวดลายคล้ายคลึงกัน
- ปางมุจรินทร์ หรือปางนาคปรก จะมีอยู่ 3 แบบพิมพ์ คือ
(1) แบบพิมพ์นาคปรกเดี่ยว แบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ แบบนาคปรกเดี่ยวอกนูน และแบบนาคปรกเดี่ยวอกราบไม่มีประภารัศมี
(2) แบบพิมพ์นาคปรกคู่ มี 2 แบบ คือ แบบนาคปรกขนาดใหญ่ และแบบนาคปรกคู่ขนาดเล็ก
(3) แบบพิมพ์นาคปรกเดี่ยวประทับนั่งในซุ้มใบไม้ มีฐานกลมตั้งได้
- ปางขัดสมาธิ แบ่งออกเป็น 4 แบบพิมพ์ คือ
(1) แบบพิมพ์ประทับนั่งบนบัลลังก์ซุ้มโพธิ์ฐานสูง
(2) แบบพิมพ์ประทับนั่งบนบัลลังก์ซุ้มโพธิ์ฐานเตี้ย
(3) แบบพิมพ์ประทับนั่งขัดสมาธิบนดอกบัวซุ้มโพธิ์
(4) แบบพิมพ์ประทับนั่งขัดสมาธิ พระหัตถ์ขวายกขึ้นประทานพรอยู่ในซุ้มใบไม้ มีฐานกลมตั้งได้
- ปางเสด็จดาวดึงส์มี 2 แบบพิมพ์ คือ
(1) แบบประทับยืนบนดอกบัว พระหัตถ์ทั้งสองยกขึ้นจับชายจีวร มีพระพุทธรูปปางสมาธิข้างละ 4 องค์
(2) แบบประทับยืนบนดอกบัว พระหัตถ์ทั้งสองยกขึ้นจับชายจีวร มีพระพุทธรูปปางสมาธิข้างละ 5 องค์ และมีสถูปจำลองข้างละ 4 องค์
- ปางลีลา ประทับยืนบนดอกบัว ในลักษณะเอี้ยวตัว พระหัตถ์ซ้ายยกขึ้นสูงระดับพระกรรณ พระพิมพ์นี้มีน้อยมากไม่เกิน 15 องค์
- พระแผง มี 3 ลักษณะแบบพิมพ์ คือ
(1) แบบสามเหลี่ยมหน้าจั่ว มี 3 ขนาด คือ ขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก
(2) แบบสี่เหลี่ยมผืนผ้าและสี่เหลี่ยมจตุรัส มีอย่างละ 3 ขนาด คือขนาดใหญ่ ขนาดกลาง และขนาดเล็ก
(3) แบบรูปใบไม้หรือรูปหอย (มีไม่มาก)
ในพระแผงแต่ละพิมพ์แต่ละขนาดจะเป็นภาพเล่าเรื่อง พระปางสมาธิ พระปางนาคปรก เจดีย์หรือสถูป ต้นไม้และดอกไม้
- แผ่นดินเผารูปสถูปจำลอง ซึ่งจำลองแบบมาจากสถูปทองสำริดที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ซึ่งนับเนื่องเป็นปางเสด็จดับขันธปรินิพพาน
กล่าวโดยสรุปแล้ว พระพิมพ์ดินเผานาดูนมีแบบพิมพ์ในรูปลักษณะต่างๆ ไม่น้อยกว่า 40 แบบพิมพ์ และ “ความสำคัญของพระพิมพ์ดินเผานาดูนอยู่ที่ความแตกต่างในรายละเอียดของพระพิมพ์แต่ละชิ้น ความแตกต่างดังกล่าวย่อมมีความหมายอยู่ในตัวเอง อีกทั้งยังบอกถึงคติความเชื่อ ลัทธิศาสนาที่แฝงอยู่ด้วย” ศาสตราจารย์ยอร์ช เชเดส์ (G COEDES) ได้กล่าวไว้ว่า “พระพิมพ์ในสมัยโบราณไม่ได้แสดงแต่เพียงรูปพระพุทธองค์แต่เพียงอย่างเดียว แต่ได้แสดงถึงพระพุทธรูปองค์ใดองค์หนึ่ง หรือสถานที่แห่งใดแห่งหนึ่งเป็นการเฉพาะ” ซึ่งข้อความดังกล่าวมีปรากฏให้เห้นในพระพิมพ์ดินเผานาดูนอย่างเด่นชัดแล้ว